Seneca en de verloren tanden...

Ik loop marathons. Dat vergt, naast een gezonde dosis masochisme, ook wat voorbereiding. Je moet nogal wat aflopen om een marathon te kunnen lopen. Zoals bij vele zaken ligt ook hier de pay-off niet enkel op het eind van de rit maar ook in de hoeken en kanten van het ganse proces. Doch niet zo tijdens mijn laatste training. Ik ben namelijk gestruikeld over een ijzeren strik en hard in aanraking gekomen met het wegdek. Zodoende was mijn eerste splatterfilm een feit. In mindere momenten zie ik nog steeds tanden en bloed ‘Sin City’-gewijs in slow motion vanuit mijn mond het luchtruim kiezen. Tanden afgebroken, lip genaaid en zo verder, niet direct meer moeders mooiste.

Terwijl je verbaasd naar de bloedvlekken op je loopkledij zit te kijken, is je eerste reactie: waarom ik? Wat heb ik verkeerd gedaan? Ik verdien dit niet! Er is me - o wee - een groot onrecht aangedaan. En dit komt omdat ons wereldbeeld geen plaats biedt voor dergelijke massale inbreuken op onze gemoedsrust. Rampen en ongevallen gebeuren met anderen, nooit met onszelf. Ons brein wil dit gewoon niet aanvaarden. We zien de wereld als een opeenvolging van activiteiten en gebeurtenissen die - in lijn met ons verondersteld geboorterecht - fundamenteel eerlijk en welwillend ons lot bepalen. Maar dit is niet zo. Het leven wordt nu eenmaal gekenmerkt door onverwachte, lukrake, toevallige, betekenisloze calamiteiten en tegenslagen. Kunstenaars en filosofen weten dit al langer, maar de gewone dupes zoals jij en ik voelen zich geviseerd en verongelijkt wanneer het leven ons een dergelijke kaart deelt.

Alain de Botton in 'The consolations of Philosophy' raadt Seneca (4 v. Chr. - 65 n. Chr.) aan als troost. Ja, die oude Grieken en stoïcijnen wisten er wel raad mee. Seneca houdt ons voor dat we er vooral van bewust moeten zijn dat 'shit may happen' op elk moment van de dag en dat men daar het best rekening mee houdt. Idealiter start men dus de dag niet zonder hierover te mediteren. Zo kan men zich verzoenen met zijn lot en voorbereiden op de dood. Een beetje zoals de samoerais die in de HAGAKURE, 'The Book of the Samurai' door Yamamoto Tsunetomo (1659 -1719) worden opgeroepen om zich dagelijks een aantal gewelddadige manieren voor te stellen waarop ze het loodje zouden kunnen leggen. Beter nog, om zich reeds als 'dood' te beschouwen.

Deze - weliswaar creatieve - denkoefening zou ik niet iedereen aanraden. Het is niet mijn mening - noch die van Seneca, naar ik vermoed - dat we een continue lichte vorm van depressie moeten cultiveren. Laat ons de dag tenminste met wat meer rooskleurige gedachten beginnen. Maar dan met Seneca's richtlijn, dat de wereld niet fundamenteel rechtvaardig is en - als er dan al iets met ons gebeurt - dit niet moedwillig 'tegen' ons gebeurt of een oordeel over ons gedrag inhoudt. Waarom Ik? Wat heb ik gedaan om dit te verdienen? Deze gevoelens, die onvermijdelijk leiden tot boosheid, zullen makkelijker beheersbaar zijn wanneer men ook de irrationele hoop op een leven vol meevallers, geluk en rechtvaardigheid laat varen.

Het ongeluk zit in een klein hoekje. (Een strik op het voetpad.) Alain De Botton eindigt zijn hoofdstuk over Seneca met een mooi citaat van de wijsheer: 'What need is there to weep over parts of Life. The whole of it calls for Tears.'